Z postępowaniem nakazowym najczęściej mamy do czynienia w sprawach cywilnych – jest to rodzaj postępowania odrębnego w tego typu sprawach. To jednak nie jedyny rodzaj spraw, w których postępowanie nakazowe bywa stosowane. Jeśli sprawa karna nie wymaga przeprowadzenia rozprawy, a czyn zabroniony jest zagrożony karą ograniczenia wolności albo grzywny, wtedy może zostać wydany wyrok nakazowy w postępowaniu karnym. Poniżej przedstawiamy dokładniejsze informacje na temat postępowania nakazowego w sprawach cywilnych i karnych.
Postępowanie nakazowe jako postępowanie odrębne w procesie cywilnym
W procesach cywilnych postępowanie nakazowe jest regulowane przez zapisy Kodeksu postępowania cywilnego (art. 4841-497) i należy do właściwości sądów rejonowych i okręgowych. Postępowanie tego typu może zostać wszczęte po złożeniu przez powoda pozwu wraz z wnioskiem o rozpatrzenie sprawy w trybie nakazowym.
Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym może zostać wydany jedynie wtedy, gdy powód dochodzi roszczenia pieniężnego lub świadczenia innych rzeczy zamiennych. Okoliczności uzasadniające żądanie powoda muszą być udowodnione dołączeniem do pozwu dokumentu urzędowego, rachunku zaakceptowanego przez dłużnika, wezwania dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu lub zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, które zostało zwrócone przez bank i pozostaje nieuregulowane z uwagi na brak środków na rachunku bankowym.
Wydając nakaz zapłaty sąd wyznacza pozwanemu termin 2 tygodni od doręczenia nakazu na zaspokojenie roszczeń powoda w całości (wraz z kosztami) albo na wniesienie zarzutów do sądu, który wydał nakaz zapłaty.
Postępowanie nakazowe jako postępowanie szczególne w procesie karnym
W przypadku spraw karnych regulacje stosowne znajdują się w Kodeksie postępowania karnego (art. 500-507), a wyrok nakazowy może zostać wydany po spełnieniu określonych warunków. Są to:
- brak wątpliwości co do okoliczności czynu oraz winy oskarżonego (po analizie zebranych dowodów),
- wytoczenie sprawy z oskarżenia publicznego,
- ukończenie przez oskarżonego 18 lat,
- brak uzasadnionych wątpliwości co do poczytalności oskarżonego,
- oskarżony nie jest niewidomy, niemy lub głuchy.
Co istotne, sprawa jest rozpoznawana na posiedzeniu niejawnym, a wyrok nakazowy zostaje wydany wyłącznie w sytuacji, gdy w opinii sądu nie istnieją żadne wątpliwości co do winy ani okoliczności czynu zabronionego popełnionego przez obwinionego. Wyrok wydany w trybie nakazowym nie musi zawierać uzasadnienia, a zaskarżenie go jest możliwe poprzez zgłoszenie sprzeciwu w ciągu 7 dni od otrzymania wyroku.
Co istotne, zgłoszenie sprzeciwu nie tylko skutkuje utratą mocy wyroku nakazowego, ale także sprawia, iż sprawa jest rozpatrywana od nowa przez sąd w normalnym trybie procesowym. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż w tego rodzaju postępowaniu nie stosuje się zasady zakazu pogarszania sytuacji obwinionego, co w praktyce przekłada się na możliwość nałożenia przez sąd wyższego wymiaru kary niż w wyroku nakazowym.